του Δημήτρη Βαλασίδη
Αξιωματικού ΕΑ -Οικονομολόγου- Συγγραφέα
Η επανάσταση ή το κίνημα κατ’ άλλους στου Γουδή αποτελεί σημαντικό σταθμό στη νεώτερη ιστορία της Ελλάδος. Δημιούργησε την νέα Ελλάδα, κατά τον Τάσο Βουρνά και έδωσε στο ταπεινωμένο Έθνος ηγεσία, κατά τον Σπύρο Μελά. Σε κάθε περίπτωση σφράγισε μια νέα εποχή, χάραξε τον δρόμο προς την οικονομική ανασυγκρότηση και εδραίωσε ένα αστικό καθεστώς. Διαφέρει από όλες τις άλλες προσπάθειες του Στρατού να επέμβει στα πολιτικά πράγματα της χώρας τόσον ως προς τους σκοπούς όσον και ως τον τρόπο δράσεως των συμμετεχόντων.
Γουδή ή Γουδί;
Η περιοχή όπου διαδραματίστηκαν τα γεγονότα του 1909 ονομάζεται «Γουδή» και όχι «Γουδί» που είναι απλώς ένα μαγειρικό εργαλείο. Η ονομασία προέρχεται από την οικογένεια των Σπετσών Γουδή, η οποία προσέφερε πολλά στην επανάσταση του 1821. Η Πατρίδα της παραχώρηση την ομώνυμη περιοχή σε ένδειξη αναγνώρισης των υπηρεσιών της. Ο τύπος της εποχής αναφέρει σωστά το όνομα ,αλλά δεν είναι γνωστό πως και πότε το «η» έγινε «ι».
Στρατιωτικές επεμβάσεις στην Ελλάδα
Η νεώτερη ιστορία της Ελλάδος έχει καταγράψει είκοσι μεγάλες και μικρές στρατιωτικές επεμβάσεις με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η κάθε μία: 1831(2), 1843, 1861, 1909, 1916, 1922, 1929, 1925, 1926, 1933, 1935(2), 1938, 1951, 1967(2), 1973(2) και 1975. Άλλες από αυτές πέτυχαν και δημιούργησαν δίκαιο, ενώ άλλες είχαν άδοξο τέλος. Πριν από το 1909 έχουμε: Το 1831 την ανταρσία κατά του Καποδίστρια και την πυρπόληση του ναυστάθμου του Πόρου. Το ίδιο έτος ένοπλα τμήματα επαναστατούν και απειλούν να εισβάλουν στο Ναύπλιο για να καθαιρέσουν τον διάδοχο και αδελφό του Καποδίστρια Αυγουστίνο, ο οποίος και παραιτείται. Η γερουσία διαφεύγει στο Άστρος. Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου του 1843 δίνει Σύνταγμα στη χώρα. Η στρατιωτική εξέγερση του 1862 έδιωξε τον Όθωνα, ο οποίος δύο έτη μετά αντικαταστάθηκε από τον Γεώργιο A’.
Στις 15 Αυγούστου του 1909 εκδηλώθηκε μια κίνηση των Ενόπλων Δυνάμεων και της Χωροφυλακής με την συμπαράσταση του λαού.
Τα αίτια
Τα κυριότερα αίτια της επαναστάσεως του 1909 ήταν:
1.Η βουλευτοκρατία και ο ξεπεσμός των κομμάτων.
2.Η παράνομη συναλλαγή μεταξύ βουλευτών και της εκλογικής τους «πελατείας».
3.Η εσωστρέφεια και ο πεσιμισμός που χαρακτήριζε τον πολιτικό και κοινωνικό βίο της χώρας.
4.Η ήττα της Ελλάδος κατά τον πόλεμο του 1897.
5.Η αδυναμία επίλυσης του κρητικού ζητήματος.
6.Η απόφαση διακοπής του Μακεδονικού Αγώνα, κατά τον οποίο πολέμησαν και έδωσαν την ζωή τους πολλοί νέοι Αξιωματικοί.
7.Η αδυναμία του κράτους να αναλάβει οποιαδήποτε πολεμική δράση, λόγω σοβαρών ελλείψεων σε οπλισμό, πυρομαχικά, εφόδια και υλικά καθώς και πλημμελούς εκπαίδευσης του στρατιωτικού προσωπικού.
8.Η τραγική οικονομική κατάσταση της χώρας.
9.Η άνιση φορολογία μεταξύ πλουσίων και οικονομικά ασθενέστερων πολιτών.
10.Το καθεστώς « διεθνούς οικονομικού ελέγχου» που είχε επιβληθεί στη χώρα για την εξυπηρέτηση του δυσβάστακτου εξωτερικού χρέους.
11.Η μη ψήφιση σημαντικών νομοσχεδίων από την βουλή.
12.Η ελλιπής απονομή της δικαιοσύνης.
13.Η αναποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης.
14.Η ερήμωση της υπαίθρου λόγω μαζικής εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης του αγροτικού πληθυσμού.
Πως χαρακτηρίζεται η κίνηση του Στρατού το 1909
Στις 15 Αυγούστου του 1909 εκδηλώθηκε μια κίνηση των Ενόπλων Δυνάμεων και της Χωροφυλακής με την συμπαράσταση του λαού, η οποία διαφέρει από οποιαδήποτε προηγούμενη ή επόμενη στρατιωτική ενέργεια. To Νational Geograpfic στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους την χαρακτήρισε «κίνημα» Αξιωματικών που είχε με το μέρος του τον Λαό. Ο ακαδημαϊκός και δημοσιογράφος Σ. Μελάς την αναφέρει ως «στρατιωτική επανάσταση», η οποία είχε δεχθεί επιδράσεις από το κίνημα των νεότουρκων, αλλά ήταν τελείως πρωτότυπο. Για τον Τ.Βουρνά ήταν «ένα αναίμακτο κίνημα, ένας στρατιωτικός περίπατος». Ο καθηγητής της ιστορίας Δ.Κιτσίκης γράφει: «Η επανάσταση ξέσπασε όχι με πραξικόπημα, αλλά με προνουντσιαμιέντο (pronunciamento)».Η ιταλική λέξη σημαίνει προκήρυξη στασιακού χαρακτήρα ή στάση Αξιωματικών κατά πολιτικού καθεστώτος. Ο Τ. Βουρνάς δίνει μια πιο λεπτομερή περιγραφή: «Αποτελεί ίσως το μοναδικό στρατιωτικό κίνημα στην ελληνική ιστορία που καταγράφεται θετικά, τόσο στην κοινή συνείδηση όσο και στην ιστοριογραφία που συχνά του απέδωσαν και τον τίτλο επανάσταση». Κάποιοι ιστορικοί το χαρακτήρισαν «αστική επανάσταση», γιατί πράγματι έφερε μια σειρά επαναστατικές αλλαγές. Όμως δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί «επανάσταση» σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει η εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE: «Απότομη και βίαιη μεταβολή της πολιτικής και κοινωνικής δομής που επέρχεται, όταν μια ομάδα εξεγείρεται εναντίον του υφισταμένου καθεστώτος και καταλαμβάνει την εξουσία». Το 1909 δεν άλλαξε την πολιτική και κοινωνική δομή, ούτε το καθεστώς στη βάση του, το οποίο παρέμεινε βασιλευομένη δημοκρατία.
Η μοναδικότητα του Κινήματος
Των γεγονότων του Γουδή είχε προηγηθεί το 1908 η επανάσταση των νεοτούρκων, την οποία με ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρακολούθησαν οι νεαροί έλληνες Αξιωματικοί από την Μακεδονία όπου πολεμούσαν για την Πατρίδα. Αλλά και στην Αθήνα, σύμφωνα με τον τότε υπολοχαγό Πάγκαλο, οι κατώτεροι Αξιωματικοί τάχθηκαν υπέρ μιας παρόμοιας κίνησης στην Ελλάδα για την ανασυγκρότηση και οργάνωση του κράτους. Η επίδραση αυτή δεν μπορεί ασφαλώς να θεωρηθεί αντιγραφή της ενέργειας των νεοτούρκων. Το στρατιωτικό κίνημα του 1909 σύμφωνα με τον Μελά ήταν «απόλυτα πρωτότυπο» γιατί:
1.Δεν είχε καμμιά πολιτική προέλευση και στράφηκε εναντίον όλων κομμάτων.
2.Κατάργησε, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, την κομματοκρατία.
3.Έθεσε κάτω από μια στρατιωτική οργάνωση όλες τις αρχές και εξουσίες του κράτους.
Όλα τα προηγούμενα κινήματα δεν μπορούν να χαρακτηρισθούν καθαρά στρατιωτικά ούτε αντικομματικά, γιατί είχαν στενή συνεργασία με ένα μέρος του πολιτικού κόσμου.
Οι πρωταγωνιστές
Τα σημαντικότερα πρόσωπα της εξιστορούμενης περιόδου είναι:
ΖΟΡΜΠΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ (1844-1920): Απόφοιτος της Σχολής Ευελπίδων με σπουδές σε Γαλλία και Βέλγιο. Πολέμησε το 1897, υπηρέτησε σε διάφορες διοικητικές και επιτελικές θέσεις και διετέλεσε διοικητής της Σχολής Ευελπίδων. Το 1909, ως Συνταγματάρχης ανέλαβε την ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου και στην κυβέρνηση Δραγούμη διετέλεσε Υπουργός Στρατιωτικών .Παραιτήθηκε το1911 με τον βαθμό του Υποστρατήγου.
ΘΕΟΤΟΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ (1843-1916): Νομικός και πολιτικός. Διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός και χειρίσθηκε το Κρητικό Ζήτημα. Ήρθε σε σύγκρουση με τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο και παραιτήθηκε.
ΡΑΛΛΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ (1844-1921): Νομικός και πολιτικός .Διαδέχθηκε στην πρωθυπουργία τον Θεοτόκη, αλλά ανετράπη από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο.
ΜΑΥΡΟΜΙΧΑΛΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟΥΛΗΣ (1849-1916): Νομικός και πολιτικός. Μετά την 15η Αυγούστου ανέλαβε πρωθυπουργός, αλλά ήρθε σε σύγκρουση με το Στρατιωτικό Σύνδεσμο και ανετράπη.
Τα δραματικά γεγονότα
Η πρώτη προσπάθεια αντίδρασης στην επικρατούσα αθλία κατάσταση της χώρας ξεκίνησε από μια οργάνωση Υπαξιωματικών στην Αθήνα με πυρήνες και σε άλλες πόλεις. Ακολούθησαν οι κατώτεροι Αξιωματικοί με μυστικές συγκεντρώσεις αρχικά στην κατοικία του τότε υπολοχαγού Θ.Πάγκαλου. Σύντομα συντάχθηκε πρωτόκολλο, το οποίο προέβλεπε οργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων και απομάκρυνση των διαδόχων από το Στράτευμα. Από την αρχή υπήρξε η ιδέα ανάληψης της εξουσίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ως τον μόνο ικανό και άφθαρτο πολιτικό.
Σημαντικό γεγονός υπήρξε η συγκέντρωση 180 Αξιωματικών στην κατοικία του υπολοχαγού Χατζημιχάλη την νύκτα της 25ης Ιουνίου 1909. Η επαναστατική συνέλευση δεν μπορούσε να μείνει μυστική από την κυβέρνηση Θεοτόκη που έστειλε τον φρούραρχο Αθηνών Σχοινά να επέμβει. Όμως εκδιώχθηκε με βίαιο τρόπο και οι συγκεντρώσεις συνεχίστηκαν. Τις νύκτες 26ης και 27ης Ιουνίου εξελέγη με μυστική ψηφοφορία η Διοικούσα επιτροπή του Συνδέσμου αποτελούμενη από 15 Λοχαγούς και Υποπλοιάρχους.
Την επομένη η Οργάνωση απέκτησε διοίκηση, γραμματεία αλλά και πρόσβαση στον τύπο. Η σφραγίδα της αποτελείτο από την ελληνική σημαία και τον επίσημο τίτλο της: ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΣ ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ. Η αρχηγία ανετέθη στον Νικόλαο Ζορμπά, έναν αξιόλογο, μετριοπαθή και συντηρητικό Συνταγματάρχη. Στις 4 Ιουνίου ο Θεοτόκης παραιτήθηκε και ανέλαβε ο Ράλλης. Ο νέος πρωθυπουργός δεν είχε το σθένος και την δύναμη να σταματήσει τους Αξιωματικούς όπως και ο προκάτοχος του. Όλα ήταν έτοιμα για την ολοκλήρωση της επέμβασης.
Ο Σπύρος Μελάς γράφει: «Τη νύκτα της 14ης προς την 15η Αυγούστου οι ξενύχτηδες Αθηναίοι παρακολούθησαν μια επανάσταση που όμοιά της δεν είχε ξαναγίνει ούτε στην Ελλάδα ούτε σε κανένα ίσως μέρος της γης! Κάτω από ένα ολοστρόγγυλο, μεσούρανο φεγγάρι, είχαν ξεκινήσει από όλα τα σημεία της Αθήνας περίεργοι φανεροί συνωμότες που η υπόθεσή τους, οι σκοποί τους, το πρόγραμμά τους, η ώρα και ο τόπος συγκέντρωσής τους ήτανε όλα γνωστά σε όλους –εκτός από τους αρμοδίους –με έναν τρόπο σχεδόν πάνδημο».
Έτσι συγκεντρώθηκαν στο στρατόπεδο «Γουδή» 450 Αξιωματικοί, 3000 περίπου Οπλίτες και 70 Χωροφύλακες, όλοι οπλισμένοι από τις στρατιωτικές αποθήκες. Κανένας δεν αντέδρασε στην συγκέντρωση αυτοί, γιατί όλοι πίστεψαν ότι οι επαναστάτες είχαν σκοπό την ανόρθωση του Κράτους και του Στρατού και γενικότερα την σωτηρία της Πατρίδας. Μικρές προσπάθειες αντίδρασης της Χωροφυλακής με εντολή της κυβέρνησης δεν είχαν αποτέλεσμα και το εγχείρημα στέφθηκε με επιτυχία. Ο βασιλιάς δέχθηκε την παραίτηση Ράλλη και όρισε πρωθυπουργό τον Μαυρομιχάλη, ο οποίος δεν είχε φθαρεί στην εξουσία. Ο Μαυρομιχάλης απεδέχθη τα αιτήματα των Στρατιωτικών με επιστολή του:
«Φίλε κύριε Ζορμπά,
Λαβών γνώσιν του υπομνήματος του Συνδέσμου των κυρίων Αξιωματικών και των αιτημάτων του, σας βεβαιώ ότι θέλω ανταποκριθή εις τας αξιώσεις υμών τε και του Στρατού, αίτινες άλλωστε είναι σύμφωνοι με τας γνώμας μου.
15 Αυγούστου 1909».
Στις 16 Αυγούστου οι Στρατιωτικοί , αφού παρέδωσαν τα πυρομαχικά τους επέστρεψαν στις Μονάδες τους. Ο Τ.Βουρνάς γράφει: « Η πιο περίεργη, η πιο πρωτότυπη επανάσταση στην ιστορία των στρατιωτικών εξεγέρσεων τελείωσε φρόνιμα και τακτικά… Μέσα σε 24 ώρες ο Στρατός είχε περάσει από την νομιμότητα στην παρανομία και από την παρανομία στην νομιμότητα, χωρίς να ανοίξει ρουθούνι».
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ήταν πλέον νόμιμος με γραφεία στο κέντρο της Αθήνας και με μέλη που συνεχώς αυξάνονταν. Για να πετύχει όμως η προσπάθεια των αλλαγών έπρεπε να ζητηθεί η συμμετοχή της λαϊκής βάσης. Ο ίδιος ο Ζορμπάς σε συνέντευξή του στις 17 Αυγούστου στον τύπο δήλωνε: « Οι Αξιωματικοί δεν έκαναν τίποτα για τον εαυτό τους. Υπήρξαν απλώς διερμηνείς και εκτελεστές των πόθων του ελληνικού λαού. Δεν αναμιγνυόμεθα στα κόμματα, ούτε επιθυμούμε την βλάβη του πολιτεύματος».
Κορυφαία εκδήλωση του λαού υπήρξε η διαδήλωση της 14ης Σεπτεμβρίου. Χιλιάδες λαού, μετά από πρόσκληση των συντεχνιών συγκεντρώθηκαν στο πεδίο του Άρεως με σημαίες και πανό και διαδήλωσαν υπέρ του έργου του Συνδέσμου και κατά της φαυλοκρατίας. Ομάδες Αξιωματικών είχαν αναλάβει την περιφρούρηση, γιατί υπήρχε φόβος επέμβασης κουμπουροφόρων κομματαρχών. Στη συνέχεια η λαοθάλασσα των διαδηλωτών πήγε στη βουλή όπου ξέσπασε σε αποδοκιμασίες κατά των βουλευτών. Το συλλαλητήριο αυτό θεωρήθηκε από πολλούς «Λαϊκή Στάση» .Μέχρι το τέλος του Σεπτεμβρίου παρόμοια συλλαλητήρια πραγματοποιήθηκαν σε πολλές πόλεις. ΟΙ αλλαγές σε όλους τους τομείς άρχισαν να υλοποιούνται.
Τα επιτεύγματα
Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος ,παρά τον βραχύ βίο του, επέτυχε πολλά και σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά επιτεύγματα:
1. Έδωσε ένα ισχυρό κτύπημα στην φαυλοκρατία , τον παλαιοκομματισμό και την αυλοκρατία που μέχρι τότε ήσαν παντοδύναμες.
2. Κινητοποίησε κοινωνικές δυνάμεις που βρισκόταν σε λήθαργο. Αστικός και αγροτικός πληθυσμός, συντεχνίες, φοιτητές, λογοτέχνες και τύπος συνέβαλλαν αποφασιστικά στην επιτυχία της επαναστάσεως.
3. Για πρώτη φορά στην νεώτερη ελληνική ιστορία παρακίνησε τον λαό να διεκδικήσει τα δικαιώματά του.
Για αυτούς και πολλούς άλλους λόγους πολύ σωστά ο Βουρνάς γράφει: «Το 1909 είναι μια σημαντική χρονολογία για τη νεοελληνική ιστορία. Πρέπει να θεωρείται ένας από τους χρυσούς κρίκους της αλυσίδας των αγώνων για την πρόοδο και σαν τέτοιος πρέπει να τιμάται από την αδέκαστη ιστορία».
Τι έγραψαν
«Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος δεν επιθυμεί να εγκαθιδρύσει την απολυταρχία ή την στρατοκρατία ή να θίξει καθ’ οιονδήποτε τρόπον το Συνταγματικόν Πολίτευμα…» Υπόμνημα Στρατιωτικού Συνδέσμου προς Βασιλέα και την Κυβέρνηση.
«Το Έθνος ζητεί την τιμήν του, την οποίαν οι κυβερνήται του έσυραν ρακένδυτον επαίτιδα προ των μεγάλων της ευρωπαϊκής διπλωματίας, δια να καλύψουν αυτοί τα αίσχη της αδρανείας των από του πολέμου του 1897 και εντεύθεν». Υπόμνημα των Φοιτητών προς τον Βασιλέα.
«Τιμή πανελλήνιος εις τους Αξιωματικούς εκείνους, οι οποίοι μεταβληθέντες εις σημαιοφόρους του εθνικού προγράμματος, έθεσαν τα ζητήματα της Χώρας εις την θέσιν των» . Εφημερίδα Χρόνος.
«Από 50 ετών ο Ελληνικός Στρατός δεν έχει να δείξει ηρωικωτέραν, λαμπροτέραν, εθνωφελεστέραν επιχείρησιν από εκείνην την οποίαν ανέλαβε και επιδιώκει μετά τόσης αφοσιώσεως, τόσης συνέσεως, τόσου πατριωτισμού και τόσης νομιμοφροσύνης». Εφημερίδα Χρόνος.
«Το κίνημα των Αξιωματικών απέρρευσεν εκ του πανελληνίου πόθου προς ανόρθωσιν της Πολιτείας και διόρθωσιν των κακώς κειμένων…Ουδέν δι’ εαυτούς έπραξαν οι Αξιωματικοί, ήταν απλώς διερμηνείς και εκτελεσταί των πόθων του Ελληνικού Λαού». Συνέντευξη Ζορμπά προς τον Τύπο.
«Εκφράζει την χαράν αυτού, διότι ο Στρατός ηγέρθη προς κατάλησιν της πολιτικής συναλλαγής και ενίσχυσιν των στρατιωτικών και ναυτικών της χώρας δυνάμεων, εις ας το εθνικόν μέλλον στηρίζεται». Από το ψήφισμα των συντεχνιών στις 14 Σεπτεμβρίου 1909.
«Το πατριωτικόν έργον της 15ης Αυγούστου είναι η οδυνηρά φωνή του Έθνους επί τη εξωτερική του ταπεινώσει…Λαέ της Ελλάδος, φιλότιμε Στρατέ, εννόησον καλώς ότι ματαιοπονείς αν δεν κτυπήσεις την συναλλαγήν, το ολέθριον σύστημα όπερ έφθειρε τα πάντα». Λόγος του προέδρου των συντεχνιών Φ.Παπαφώτη στο συλλαλητήριο της 14ης Σεπτεμβρίου 1909.
Βιβλιογραφία
Κ.Παπαρηγόπουλος. “Ιστορία του Ελληνικού Έθνους”, NATIONAL GEOGRAPHIC, 2010.
Σ.Μελά. “Η επανάσταση του1909”, ΜΠΙΡΗΣ, 1972.
Χ.Θεοδώρου: « Ιστορικές πολιτικές αλήθειες», ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΔΕΚΗΣ, 1986.
Τ.Βουρνά: «Γουδή-Το κίνημα του 1909», ΤΟ ΒΗΜΑ.
Δ.Κιτσίκης: «Συγκριτική ιστορία Ελλάδος και Τουρκίας», 1978.
Β.Τσίχλης: «Το κίνημα του Γουδή και ο Ε.Βενιζέλος, ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ, 2007.
Αρχείο Στρατιωτικού Συνδέσμου: «Επανάστασις 1909», ΚΕΔΡΟΣ 1972.
Σ.Μαρκεζίνης: «Πολιτική ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος», ΠΑΠΥΡΟΣ 1968.
ΠΑΠΥΡΟΣ-LAROUSSE ΛΕΞΙΚΟ, 1993.
Νικόλαος Ζορμπάς (1844 – 1920)
www.sansimera.gr
Έλληνας αξιωματικός του πυροβολικού, επικεφαλής του Στρατιωτικού Συνδέσμου, που πραγματοποίησε το κίνημα στου Γουδή στις 15 Αυγούστου 1909.
Ο Νικόλαος Ζορμπάς γεννήθηκε στην Αθήνα στις 27 Σεπτεμβρίου του 1844, από πατέρα στρατιωτικό που καταγόταν από την περιοχή της Μαγνησίας. Φοίτησε στη Σχολή Ευελπίδων και μετεκπαιδεύτηκε στη Γαλλία και στο Βέλγιο σε θέματα πυροβολικού.
Μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα υπηρέτησε σε διάφορες μονάδες, διετέλεσε για μια επταετία προσωπάρχης στο Υπουργείο Στρατιωτικών (1882-1885 και 1887-1891) επί κυβερνήσεων του Χαρίλαου Τρικούπη και δίδαξε πυροβολική στη Σχολή Ευελπίδων. Ως διοικητής μοίρας πυροβολικού έλαβε μέρος στον σύντομο συνοριακό πόλεμο με την Τουρκία στην περιοχή της Θεσσαλίας (9-12 Μαΐου 1886).
Το 1892 αναμίχθηκε στην πολιτική και έθεσε υποψηφιότητα ως ανεξάρτητος βουλευτής της επαρχίας Βόλου στις εκλογές της 15ης Απριλίου, όταν δεν έγινε δεκτός στον συνδυασμό του Χαρίλαου Τρικούπη, που τόσο εκτιμούσε και είχε υπηρετήσει κατά το παρελθόν. Δεν κατόρθωσε να εκλεγεί και παρέμεινε στο στρατό, όπου τοποθετήθηκε ως υποδιοικητής συντάγματος πυροβολικού και επιτελής στο Γ’ Σώμα Στρατού.
Πήρε μέρος στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, ως διοικητής του 3ου Συντάγματος Πυροβολικού και ταυτόχρονα αρχηγός πυροβολικού της 1ης Μεραρχίας, φέροντας τον βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Φαίνεται ότι δεν δικαίωσε τις προσδοκίες των ανωτέρων του και δέχθηκε αυστηρή κριτική για κάποιες ενέργειές του. Ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν (1874-1943), που είχε υπηρετήσει υπό τις διαταγές του, γράφει στα Απομνημονεύματά του ότι ο Ζορμπάς «δεν διατήρησε την ψυχραιμία του, δεν έκαμε τίποτε ανάλογον της φημιζομένης ευφυίας και των γνώσεών του, παρέβη μάλιστα του Γενικού Στρατηγείου τας διαταγάς». Σε άλλο σημείο του βιβλίου του τον χαρακτηρίζει είρωνα και εμπαθή. Από το 1898 έως το 1906 διετέλεσε διοικητής της Σχολής Ευελπίδων και από το 1907 επικεφαλής της Εφορίας Υλικού Πολέμου με τον βαθμό του συνταγματάρχη.
Την άνοιξη του 1909 μία ομάδα κατωτέρων αξιωματικών του στρατού που είχαν συμπήξει μυστική οργάνωση με την ονομασία Στρατιωτικός Σύνδεσμος, του ζήτησαν να αναλάβει την ηγεσία του. Εκτιμούσαν ότι ήταν ο καταλληλότερος, λόγω των διπλωματικών του ικανοτήτων, της ψυχραιμίας που τον διέκρινε, αλλά και των γνώσεων που είχε αποκομίσει όταν υπηρετούσε στο Υπουργείο Στρατιωτικών. Οι συνωμότες της οργάνωσης σκόπευαν να διεκδικήσουν ακόμη και με δυναμικό τρόπο τα αιτήματά τους, θεσμικά, οικονομικά και ευρύτερα εθνικά. Θα ζητούσαν, μεταξύ άλλων, την αναδιοργάνωση του στρατού, την απομάκρυνση του Διαδόχου Κωνσταντίνου και των λοιπών βασιλόπαιδων από το στράτευμα, την κατάργηση της «απαισίας συναλλαγής» και την «ανακούφισιν του πενόμενου ελληνικού λαού εκ των επαχθών φόρων».
Ο Ζορμπάς δέχθηκε την ηγεσία του Στρατιωτικού Συνδέσμου, όχι όμως χωρίς δισταγμούς. Γράφει στα Απομνημονεύματά του:
“Εγνώριζον κάλλιστα ότι ο στρατός δεν είναι προωρισμένος να επεμβαίνει εις τα της πολιτείας δι’ οιουδήποτε τρόπου και ότι στρατός προβαίνων εις τοιαύτα διαβήματα καθίσταται λίαν επιζήμιος εις το κράτος. ΄Εβλεπον όμως ότι ο στρατός είχε σχεδόν αποσυντεθή και ότι το κράτος διέτρεχεν μέγιστον κίνδυνον ου μόνον ένεκα των εξωτερικών περιστάσεων, αλλά και εκ της εν γένει εσωτερικής καταστάσεως. Δεν ηγνόουν ότι γενόμενος αρχηγός Στρατιωτικού Συνδέσμου ετιθέμην εκτός νόμου, και ότι εν αποτυχία με ανέμενεν η ατιμία και ο δια τυφεκισμού θάνατος, είχον όμως την πεποίθησιν ότι ανελάμβανον έργον όπερ είχεν τον ιερόν σκοπόν της υπερασπίσεως της εις προφανή κίνδυνον διατελούσης Πατρίδος, ήτοι έργον σύμφωνον προς το στρατιωτικόν όρκον, προς ον κατά τύπους μόνον εφαίνετο ότι αντέκειτο.”
Τη νύχτα της 14ης προς τη 15η Αυγούστου 1909 ο Ζορμπάς, επικεφαλής 250 αξιωματικών και περίπου 2.000 οπλιτών, κήρυξε από τους στρατώνες στου Γουδή την Επανάσταση, όπως επικράτησε να ονομάζεται, αν και επρόκειτο περί κλασικού πραξικοπήματος. Το ότι δεν ήταν επανάσταση το αναφέρει ο ίδιος ο Ζορμπάς στα Απομνημονεύματά του:
“Το κίνημα του στρατού δεν κατέληξε την 15η Αυγούστου εις λαϊκήν επανάστασιν, αλλά παρέμεινε κατά την ημέραν εκείνην ως ένοπλος στρατιωτική στάσις της φρουράς των Αθηνών, διότι ο λαός δεν ανεμίχθη εις το κίνημα, ουδέ εξεδήλωσε τι υπέρ τούτου, αλλά έμεινεν αδρανών και αμφιβάλλων επί του πρακτέου.”
Η Επανάσταση στου Γουδή είχε ως βραχυπρόθεσμο αποτέλεσμα την πτώση της νόμιμης κυβέρνησης του Δημητρίου Ράλλη και την απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου και των λοιπών βασιλοπαίδων από το στράτευμα. Ο Ζορμπάς, που δεν επιθυμούσε την εγκαθίδρυση δικτατορίας, αλλά και δεν μπορούσε να ανεχθεί τον παλαιοκομματισμό, κάλεσε τον Οκτώβριο του 1909 από την Κρήτη τον Ελευθέριο Βενιζέλο να ηγηθεί της ανορθωτικής προσπάθειας της χώρας.
Στις 18 Ιανουαρίου 1910 ο Ζορμπάς ανέλαβε το Υπουργείο Στρατιωτικών στην κυβέρνηση του Στέφανου Δραγούμη. Από τη θέση αυτή διέταξε τη διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, ενώ σημαντική υπήρξε η συμβολή του στην αγορά του θωρηκτού Αβέρωφ και την αναδιοργάνωση του στρατού με την έλευση της γαλλικής στρατιωτικής αποστολής. Στις 6 Οκτωβρίου του ίδιου έτους τον αντικατέστησε ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος. Αποστρατεύτηκε το 1911 με τον βαθμό του υποστρατήγου.
Τον Σεπτέμβριο του 1912, με επιστολή του προς τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο, ζήτησε να ανακληθεί στην υπηρεσία ενόψει των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά ο Βενιζέλος με απαντητική επιστολή του αρνήθηκε για τυπικούς λόγους.
Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται τα βιβλία Μαθήματα Πυροβολικής (τρεις τόμοι, 1883-1884) και Απομνημονεύματα ή Πληροφορίαι περί των συμβάντων κατά την διάρκεια της Επαναστάσεως της 15ης Αυγούστου 1909, που γράφτηκε το 1911 και κυκλοφόρησε μετά το θάνατό του, το 1925.
Ο Νικόλαος Ζορμπάς πέθανε στις 12 Ιουνίου 1920 στο Β’ Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών, σε ηλικία 75 ετών.
