γράφει ο Νίκος Παπαγεωργίου
Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας οι δυνάμεις πεζικού που αναπτύχθηκαν στην Ελλάδα ήταν οι Κλέφτες και οι Αρματολοί. Κατά τις υπάρχουσες σήμερα πληροφορίες οι πρώτοι Αρματολοί αναφέρονται κατά την διάρκεια της ενδεκάτης εκατονταετίας και μάλιστα προς το τέλος αυτής. Οι πλέον γνωστοί Αρματολοί αναφέρονται ο Βονίτσης και Λούρου Θεόδωρος Μπούας Γρίβας και οι της Ηπείρου Πούλιος Δράκος και Μαλάμος.
Οι Αρματολοί ιδρύθηκαν πιθανώς επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπή 1520-1566 οι δε Κλέφτες προέκυψαν από την πρώτη κιόλας ημέρα της κατακτήσεως της Ελλάδος. Η μάχιμη ανατροφή που έλαβαν οι κάτοικοι των Ελληνικών περιοχών επί Φραγκοκρατίας, παρήγαγαν αυτές οι περιοχές ολόκληρη τάξη ανδρών οι οποίοι ουδέποτε έσκυψαν τον αυχένα τους στον Οσμανικό ζυγό. Πολλοί από αυτούς εισήλθαν στην ενετική υπηρεσία, άλλοι πάλι προσερχόντουσαν όσες φορές η Ενετία καλούσε τους Έλληνες στα όπλα.
Ένα δημοτικό τραγούδι αναφέρεται και περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο συνεχώς αστρατολόγητο το μεγάλο αυτό σώμα των Κλεφτών.
Μάνα, σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω.
Δεν μπορώ, δεν δύναμαι, εμάλλιασ’ η καρδιά μου.
Θα πάρω το ντουφέκι μου, να πάω να γένω κλέφτης.
Να κατοικήσω ‘ς τα βουνά και ΄ς ταις ψηλαίς ραχούλαις.
Να ‘χω τους λόγγους συντροφιά, με τα θεριά κουβέντα.
Να ‘χω τα χιόνια για σκεπή, τους βράχους για κρεββάτι.
Να ’χω με τα κλεφτόπουλα καθημερινό λημέρι.
Θα φύγω, μάνα, και μην κλαίς, μον ’δώμου την ευχή σου.
Κι ευχήσου με, μανούλα μου, Τούρκους πολλούς να σφάξω.
Και φύτεψε τριανταφυλλιά και μαύρο καρυοφύλλι.
Και πότιζε τα ζάχαρι και πότιζε τα μόσχο.
Κι όσο π’ ανθίζουν, μάνα μου, και βγα΄νουνε λουλούδια,
Ο γυιός δεν απέθανε, και πολεμάει τους Τούρκους.
Κι ΄αν έλθει μέρα θλιβερή, μέρα φαρμακωμένη,
Και μαραθούν τα δυο μαζί, και πέσουν τα λουλούδια,
Τότε κι εγώ θα λαβωθώ, τα μαύρα να φορέσεις.
Δώδεκα χρόνια πέρασαν και δεκαπέντε μήνες,
Που άνθιζαν τα τριαντάφυλλα, κι ανθίζουν τα μπουμπούκια,
Και μιάν αυγή ανοιξιάτικη, μια πρώτη του Μαΐου,
Που κελαδούσαν τα πουλιά κι ουρανός γελούσε,
Με μιας αστράφτει και βροντά και γίνεται σκοτάδι.
Το καρυοφύλλι εστέναξε, τριανταφυλλιά δακρύζει.
Με μιας ξεράθηκαν τα δυό, και έπεσαν τα λουλούδια.
Μαζί μ’ αυτά σωριάστηκε κ’ η δόλια του η μανούλα.
Οι Κλέφτες της Πελοποννήσου είχαν ως καταφύγιο τις κατεχόμενες περιοχές από τους Ενετούς, αυτοί δε της Ρούμελης αναγκάζονταν να καταφεύγουν και να συγκροτούν ορμητήρια στα απάτητα από τους Τούρκους ψηλώματα των βουνών Όλυμπος, Πήλιο, και Άγραφα. Εκεί εύρισκαν κατοίκους στα απρόσιτα αυτά βουνά κάποιους οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να συμπράξουν μαζί τους, ή άλλες φορές τους εξανάγκαζαν να τους ακολουθήσουν.
Εκεί είχαν δημιουργήσει στρατόπεδα και από εκεί εξορμούσαν στις πεδιάδες και τις πόλεις. Λήστευαν τους αλλόθρησκους κυρίαρχους αλλά και τους ομόθρησκους δούλους εξ ου και επονομάστηκαν Κλέφτες. Η κατάσταση που είχαν δημιουργήσει οι Κλέφτες κράτησε επτά με οκτώ δεκαετίες όταν στο τέλος επί Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς η Υψηλή Πύλη θεώρησε ότι πλέον έπρεπε να συνθηκολογήσει μαζί τους.
Επειδή όμως οι συμμαχίες των Κλεφτών με τους Τούρκους ήταν επώδυνες γι’ αυτό αποφάσισαν να ακολουθήσουν, να μιμηθούν δηλαδή, τους Ενετούς οι οποίοι είχαν στην υπηρεσία τους πολλούς από τους μάχιμους Έλληνες. Ονόμαζαν Αρματολούς τους πολυάριθμους εθελοντές που πολεμούσαν κάτω από τις σημαίες της Φραγκοκρατίας. Η Υψηλή Πύλη επέτρεψε λοιπόν στους Αρματολούς την τήρηση της τάξεως προκειμένου να επιτευχθεί η περιστολή της ληστείας. Πάντως στην Πελοπόννησο τουρκικά αρματολίκια δεν υπήρξαν.
Παρ’ όλα αυτά ούτε όλοι οι Κλέφτες συνθηκολόγησαν και υποτάχτηκαν στους Τούρκους, αλλά ούτε όλοι οι Αρματολοί παρέμειναν πιστοί στην τουρκική διακυβέρνηση. Οι αρματολοί όχι μόνο συμμετείχαν στα επαναστατικά κινήματα, αλλά πολλές φορές ερχόντουσαν σε εχθροπραξίες με τους Τούρκους. Στις περιπτώσεις αυτές είχαν φυσικούς συμμάχους τους Κλέφτες.
Ακόμη μέχρι και σήμερα στην Ακαρνανία φημίζεται το όνομα του Αρματολού Μηλιώνη ο οποίος έγινε ξακουστός την εποχή εκείνη. Μάλιστα αυτός κάποτε εισέβαλε στην Άρτα και απήγαγε τον καδή και δύο αγάδες για λύτρα. Στο τέλος δολοφονήθηκε ίσως κατόπιν προδοσίας από κάποιον Σουλεϊμάνη. Οι Κλέφτες και οι Αρματολοί εμπειροπόλεμοι έλαβαν μέρος στην μεγάλη επανάσταση του 1821 και έδειξαν μεγάλες πολεμικές αρετές τους σε βάρος των τούρκων.
