γράφει ο Νίκος Παπαγεωργίου
Η αγάπη, η προσήλωση προς το έθνος και όσα ανήκουν ή αναφέρονται σε αυτό είναι ο εθνικισμός. Η συνεχής και επίμονη προσπάθεια, για πραγματοποίηση του ανώτατου ορίου των ιδεωδών του έθνους, η τάση προς επιβολή της έννοιας αυτού εντός των ορίων του, καθώς η απόκρουση επιβουλής προερχομένης από άλλο έθνος και η συγχώνευση εις ένα έθνος χωρισμένων μερών αυτού είναι η ιδεολογία του εθνικισμού. Η εθνική συνείδηση που διέπετε από την εθνική αλληλεγγύη και οφείλετε: α) εις την κοινότητα της γλώσσας, β) εις την κοινότητα του αίματος δηλαδή την καταγωγή, γ) εις την κοινότητα των αναμνήσεων των συνδεόμενων με την υπερνίκηση πολιτικών κινδύνων, δ) εις την κοινότητα των ηθών και των παραδόσεων, ε) εις την κοινότητα της θρησκευτικής επαγγελίας και καλλιεργεί τα αγαθά αυτά που έχει αποκτήσει με αποκλειστικό σκοπό την διατήρηση και ολοκλήρωση της ακεραιότητας των, είναι η κοσμοθεωρία του εθνικισμού.
Αυτοί που ακολουθούν τις Μαρξιστικές θεωρίες και κυρίως οι χαρακτηριζόμενοι ως αριστεροί ή κομμουνιστές ή οπαδοί του υπαρκτού σοσιαλισμού, αποκρούουν αυτούς τους ορισμούς του εθνικισμού διότι το θεωρούν ταυτόσημο με το σωβινισμό και κατά τον ορισμό των « ως την πολιτική της άρχουσας τάξης που αποβλέπει στην απομόνωση των λαϊκών μαζών ενός έθνους από των άλλων εθνών και στην οργάνωση εχθρικών σχέσεων μεταξύ των λαών τους». Φυσικά στην πράξη συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο διότι αυτοί που λέγουν αυτά είναι εκείνοι που πρωτίστως τα επιδιώκουν. Ας θυμηθούμε τι συνέβη προ ολίγων δεκαετιών στην Ανατολική Ευρώπη, αλλά και σε πολλές άλλες χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Ηπείρου. Πόση φτώχια υπέστησαν και πόσο αίμα έδωσαν οι λαοί στο όνομα του Μαρξισμού Λενινισμού, προκειμένου η νομενκλατούρα των κομμουνιστικών κομμάτων να περάσει μερικές δεκαετίες ζωή χαρισάμενη;
Μία άλλη θέση του εθνικισμού είναι ότι είναι συνώνυμος του πατριωτισμού, της φιλοπατρίας. Υποδηλώνει τη στάση ενός ατόμου με ανεπτυγμένη εθνική συνείδηση. Δηλαδή την ιστορική διαδικασία μετατροπής ενός λαού σε Έθνος. Η εθνική συνείδηση υπάρχει όταν το σύνολο των ανθρώπων διέπετε υπό μονίμου αλληλεγγύης και μάλιστα αλληλεγγύης η οποία υπερβαίνει τα στενά όρια της οικογένειας. Η εθνική συνείδηση προσδιορίζει την υπό αυτής διεπομένη ομάδα ανθρώπων ως ενιαίο και ομοιογενές πνευματικό σύνολο και ως εκ τούτου αποτελεί βασικό κριτήριο διακρίσεως της ομάδας αυτής από κάθε άλλης αντιστοίχου ομάδας. Φυσικά η εθνική συνείδηση είναι δημιούργημα και αποτέλεσμα της κοινής καταγωγής, κοινής ιστορίας, κοινής παιδείας και πίστεως στο κοινό πεπρωμένο της φυλής. Είναι η πεποίθηση ότι οι παρελθούσες, παρούσες και μέλλουσες γενιές αποτελούν ένα ενιαίο και ζων σύνολο.
Το άτομο λοιπόν αγωνίζεται αδιάκοπα δια την προκοπή του έθνους και θεωρεί ότι, θεμελιώδης αρχή ως κοσμοθεωρία είναι, το συμφέρον του έθνους να προέχει κάθε άλλου συμφέροντος η επιδιώξεως ατομικής ή ομαδικής. Ο εθνικισμός διαφέρει από το σωβινισμό αλλά και τον ιμπεριαλισμό, δύο έννοιες που δεν πρέπει να συγχέουμε και που σκοπίμως συγχέουν οι εχθροί του εθνικισμού. Μπορούμε λοιπόν να διακρίνουμε:
- Τον πολιτικό εθνικισμό ο οποίος εμφανίζεται ως αμυντικός εθνικισμός ή ως επιθετικός όταν ένα έθνος αγωνίζεται για την διατήρηση της ανεξαρτησίας του.
- Τον επαναστατικό εθνικισμό που είναι η προσπάθεια για κατάργηση ξένου ζυγού και απόκτηση ανεξαρτησίας.
- Τον απελευθερωτικό εθνικισμός που είναι η προσπάθεια απελευθέρωσης υπόδουλων ομοεθνών.
- Τον ενωτικό εθνικισμό που είναι η προσπάθεια για την ένωση ελευθέρων ομοεθνών που έχουν διαφορετικό κράτος.
- Τον αποχωριστικό εθνικισμό που είναι η προσπάθεια εθνών πολιτικώς ενωμένων με άλλο ή άλλων εθνών προς αποχώρηση και αυθύπαρκτη διαβίωση.
- Τον πνευματικό εθνικισμό που η κυρία εκδήλωσης τους είναι ο γλωσσικός εθνικισμός.
- Τον οικονομικό εθνικισμό που είναι η προτίμηση των πολιτών του κράτος, μόνο στα προϊόντα που ο ίδιος παράγει.
- Τον κοινωνικό εθνικισμό που είναι ο αποκλεισμός από τους δεσμούς της οικογένειας και των κοινωνικών σχέσεων με αλλοεθνή στοιχεία.
- Τον θρησκευτικό εθνικισμό που είναι η προσπάθεια της επιβολής σε άλλα έθνη τη θρησκεία ενός έθνους.
Ο εθνικισμός με την κύρια σημασία του άρχισε να κυριαρχεί στη δημόσια και ιδιωτική ζωή των Ευρωπαϊκών λαών, όπου γίνεται και ένας από του πλέον σπουδαιότερους παράγοντες στην πορεία της ιστορίας, περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα. Είχε τέτοιο δυναμισμό που σύντομα έγινε, κυρίως στην Ευρώπη, το κύριο στοιχείο της κοινωνικής ζωής των λαών και της πολιτικής οργάνωσης. Σημαντικοί παράγοντες για την άνοδο του εθνικισμού ήταν αφενός το συγκεντρωτικό κράτος που κληροδότησαν στην Ευρώπη οι απόλυτες Μοναρχίες, αφετέρου η αυξημένη οικονομική αλληλεξάρτηση που προέκυψε από τη βιομηχανική επανάσταση και την εξέλιξη της σύγχρονης εκβιομηχάνισης.
Υπό την επίδραση των νέων θεωρείων για λαϊκή κυριαρχία και δικαιώματα του ανθρώπου ο λαός άρχισε να γίνεται το κέντρο του κράτους αντί του Μονάρχη.Το κράτος δεν ταυτιζόταν πλέον με τον Μονάρχη αλλά με τον λαό δηλαδή το Έθνος. Το κράτος έγινε Εθνικό Κράτος, ενώ το Έθνος ήταν το στοιχείο εκείνο που αποτέλεσε το βασικό χαρακτήρα του εθνικισμού.