Ήταν πρίν από 120 χρόνια, Παρασκευή 27 Αυγούστου 1904 όταν ό Παύλος Μελάς, πέρναγε για τελευταία φορά τά σύνορα
οδηγώντας τούς αντάρτες του, γιά τήν απελευθέρωση της Μακεδονίας.
Μετά από 1 1/2 μήνα 13 Οκτωβρίου 1904 θά θυσιαζότανε στή Σιάτιστα. ‘Ϋπήρξε συνειδητή ή θυσία του Παύλου Μελά καί αυτό αποδεικνύεται, όχι μόνο άπό τίς ιστορικές πηγές, άλλα τό κυριώτερο άπό τ’ αποτελέσματα πού έπηκολούθησαν.
Πράγματι οί Έλληνες της έποχής εκείνης, πού είχαν ξεχάσει ότι υπάρχουν υπόδουλοι αδελφοί, έχαίροντο τά αγαθά της «ελευθερίας» τους, σέ μιά Αθήνα πού είχε ενδιαφέροντα γύρω άπό τήν μόδα κάί τήν σωστή προφορά της γαλλικής γλώσσης, πού τότε ήταν ή γλώσσα τών σαλονιών… Καί ξαφνικά θυμήθηκαν, ότι υπάρχει Μακεδονία. Τούς τό θύμισε ό Παύλος Μελάς. Ο νέος, ό ωραίος, ό οικογενειάρχης, ό πλούσιος, ό έχων καλή καταγωγή, αυτός πού τά απαρνήθηκε όλα, γιά νά δημιουργήση μέ τήν θυσία του τό κίνητρο πού έλειπε.
Είμαστε λοιπόν υποχρεωμένοι ευθύς έξ αρχής νά παραλληλίσουμε τήν τοτινή Ελλάδα καί τήν σημερινή. Επειδή κάί σήμερα ή ιδία κατάσταση επικρατεί σέ σχέση μέ τίς αλύτρωτες ακόμη πατρίδες. Έχουμε χρέος, έξ άλλου νά τό κάνουμε. Χρέος προς τήν Ηπειρώτικη καταγωγή του Παύλου Μελά
Στο αφιέρωμα πού ακολουθεί υπάρχουν χρήσιμα στοιχεία γιά κάθε “Ελληνα. Τέτοια πού νά μπορή ό καθένας χρησιμοποιώντας τα, νά άφυπνίση κοιμισμένες συνειδήσεις.
Άπειρα είναι τά παραδείγματα ηρωικών μαχών, πολέμων καί αυτοθυσίας της Ελληνικής φυλής, ο Μακεδόνικος Άγων υπήρξε ένα τέτοιο παράδειγμα ηρωισμού καί αυτοθυσίας πατριωτών Ελλήνων, αξιωματικών καί πολιτών, οί όποιοι έδειξαν γιά μία ακόμη φορά τήν ανωτερότητα τής φυλής.
“Αρχισε όταν ακόμη ό πυρετός τού πολέμου θέρμαινε τούς τουρκομάχους κρήτες πολεμιστές ξαφνικά κοντά στόν Όλυμπο, στήν ωραία Μακεδονία. Εκεί τά ελληνικά όπλα βρόντησαν γιά νά διεκδικήσουν τήν έλληνικήν εθνικότητα τής χώρας καί γιά νά συνεχίσουν τούς αγώνες τής ελληνικής φυλής γιά τήν αποκατάσταση τού εθνικού μεγαλείου.
Μετά τήν λήξη του ρωσσοτουρκικοϋ πολέμου (1877-1878) καί τής συνθήκης τοϋ Αγίου Στεφάνου αποκαλύφθηκαν τά σχέδια τού πανσλαυϊσμού ό όποιος καθοδηγεϊτο άπό τήν Ρωσσίαν. Γιά τόν σκοπό τού πανσλαυϊσμού καί μέ βάση πρόγραμμα καί σχέδιον ή Ρωσσία θεωρούσε άναγκαΐον νά έξουδετερωθή ή δύναμη τού Ελληνισμού τής Θράκης καί τής Μακεδονίας μέχρι τίς ακτές τού Θερμαϊκού κόλπου. Η Βουλγαρία ένισχυομένη άπό τήν Ρωσσία κατάστρωσε πρόγραμμα καταπολεμήσεως τού Ελληνικού στοιχείου μέ τήν ίδρυση καί λειτουργία εκκλησιών καί σχολείων βουλγαρικών.
βίντεο από το σπίτι που σκοτώθηκε ο Παύλος Μελάς
Έτσι μέ τήν Συνθήκη τού Αγίου Στεφάνου (Μάρτιος 1878) ή Ρωσσία δημιουργούσε μέγα βουλγαρικόν κράτος, άνεκήρυσσε τήν Σερβίαν άνεξάρτητον μέ διπλάσια έκταση, έτριπλασίαζε τό Μαυροβούνιο καί προσήρτηζε τήν Δοβρουτσάν στήν Ρουμανία. “Αποτέλεσμα αυτών ήταν ότι ό Ελληνισμός έπλήττετο. έξετοπίζετο ή Αυστρία άπό τήν Ανατολή, άπειλού-ντο τά συμφέροντα τής Μεγάλης Βρετανίας καί τέλος ή Τουρκία έπιδιώκουσα υποστήριξη τής Αγγλίας τής έδωσε τήν Κύπρο. Μετά άπό αυτά καί ένώ παράλληλα είχε αρχίσει καί ή Αύστρορουμανική προπαγάνδα, οί Βούλγαροι άρχι σαν νά έργάζωντάι φανερά γιά τόν έκβουλγαρισμόν τής Μακεδονίας. Παντού διεσκορπίσθησαν κομιτατζήδες οί όποιοι έσφαζαν καί προκαλούσαν τόν τρόμον καί τήν φρίκη. Πολλούς έσούβλιζαν καί έψηναν σέ φούρνους. Τό κακό είχε πλέον φθάσει στο απροχώρητο καί έτσι συστήθηκε αντάρτικο κίνημα, τό «Μακεδονικόν Κομιτάτον». Τό Κίνημα αυτό αναπτέρωσε τό φρόνημα τών σκλαβωμένων Ελλήνων τής Μακεδονίας καί τούς ένωσε σέ κοινούς πόθους.
Ή θριαμβευτική πορεία τοϋ σιδηρόψυχου αρχηγού Αθανασίου Μπρούφα, ή τόλμη καί οί τιτάνειοι αγώνες τού Βερβέρα, ό ηρωικός θάνατος τού Παπαδήμου καί τού Γκρούτα υπήρξαν αγώνες γιγάντων πού εγκαινίασαν νέαν έποχήν εθνικής δράσεως γιά τήν Ελλάδα.
Η τρομοκρατική βουλγαρική επέμβαση στήν Μακεδονία είχε δημιουργήσει μία κατάσταση πού απειλούσε μέ πλήρη εξόντωση τούς Ελληνικούς πληθυσμούς τής Μακεδονίας. Οί αρνούμενοι τό βουλγαρικό σχίσμα δηλ. τήν βουλγαρική εξαρχία έσφάζοντο καί χωριά ολόκληρα παρεδίδοντο στό πΰρ.
Ή Τουρκία ανίκανη διοικητικά είχε τήν επιθυμία νά ύποδαυλίζη τόν ανταγωνισμό μεταξύ τών ύπό τήν κυριαρχία της λαών γΓ αυτό καί δεν επενέβαινε. ΟΙ περισσότερες δέ άλλωστε συμμορίες τών βουλγάρων κομιτατζήδων έμφανίζοντο οτι εργάζονται, όχι γιά λογαριασμό τής Βουλγαρίας, άλλά γιά μιά δήθεν αυτόνομη Μακεδονία. Είχαν δέ οί αχρείοι αυτοί σλαύοι σάν έμβλημα τους «ή Μακεδονία γιά τούς Μακεδόνες».
Ή ανύπαρκτη Ελληνική αντίδραση άπό τήν μία καί ή ευρωπαϊκή. διπλωματία άπό τήν άλλη πού έφαντάσθη ότι έλυνε τό ζήτημα τής Μακεδονίας μέ μία διοικητική μεταρρύθμιση, πού προέβλεπε διαίρεση τής χώρας κατά περιφέρειες, όπως επίσης καί ή ανάθεση τής γενικής διοικήσεως τό 1902 στό Χιλμί Πασσά καί ή χειροτονία τού Σέρβου Φιρμιλιανοΰ στόν μητροπολιτικό θρόνο τών Σκοπίων, όπως επίσης καί ό σκοπός τών Σέρβων γιά ίδρυση αυτοκέφαλου σερβικής εκκλησίας μέ τήν ίδρυση τού Πατριαρχείου του Ίπέκ ήσαν αί άφορμαί καί τά κύρια αίτια γιά τήν άρχή ενόπλου αγώνος πού θά μείνη στήν ιστορία σάν λαμπρό παράδειγμα αυτοθυσίας, πατριωτισμού καί υπερηφάνειας τής Ελληνικής φυλής. Ένώ στήν κυρίως Ελλάδα ή εταιρία «Ελληνισμός» ήγωνίζετο νά διαφώτιση τό Έλληνικόν καί τό εύρωπαϊκόν κοινόν γιά τά εθνολογικά δίκαια τοϋ Ελληνισμού, «Τό Μακεδονικόν Κομιτάτον» ήγωνίζετο όργανώνον ένοπλα σώματα πρός αποστολή ν των στήν Μακεδονία. Ίδρύθη δέ αυτό μέ τήν πρωτοβουλίαν πολλών Ελλήνων πατριωτών, επιστημόνων, αξιωματικών, δημοσιογράφων μεταξύ τών οποίων έξεϊχε ό πρόεδρος του καί ιδιοκτήτης της εφημερίδος «Εμπρός» Δημήτριος Καλαποθάκης. Απέφυγε δέ τό «Μακεδονικόν Κομιτάτον» τίς υπερβολές, τίς επιπολαιότητες καί τόν δημαγωγικόν θόρυβον καί έδρασε μέ πολύ φρόνηση. Όλοι δέ oi πατριώτες έσπευσαν νά δίνουν χρήματα γιά τήν ενίσχυση τού σκοπού του.
Αξιοσημείωτο είναι τό γεγονός ότι δέν έσημειώθη κατά τήν διάρκεια τού Αγώνος καμμία λιποψυχία, προδοσία ή παράβαση τού όρκου καί τοϋ καθήκοντος.
Λόγω τής καταστάσεως στήν Μακεδονία ή κυβέρνηση Γ. Θεοτόκη μέ σύμφωνη γνώμη τού στέμματος αποφασίζει νά άποστείλη στήν Μακεδονία τούς αξιωματικούς τού Ελληνικού Στρατού Άλέξανδρον Κοντούλην, Άναοτάσιον Παπούλαν, Γεώργιον Κολοκοτρώνην καί Παύλον Μελάν γιά νά εξετάσουν τήν κατάσταση καί νά διαπιστώ; σουν έάν ύπάρχη δυνατότης άντιί δράσεως τών Μακεδόνων στήν βουλγαρική καί ρουμανική διείσδυση. Έδώ είναι άξιον προσοχή( τό γεγονός ότι οί Μακεδονομάχο έκτος τών Βουλγάρων καί τακ Τούρκων είχαν νά αντιμετωπίσουν καί τούς Ρουμάνοκουτσοβλάχους τούς οποίους οργάνωνε καί άπλκ ή Ρουμανική προπαγάνδα.
Τήν εποχή αυτή αρχίζει έπίσης καί ή συστηματική δράση τών εληνικών Προξενικών Άρχων σάν προπαρασκευή γιά τήν ένοπλη “Ελληνική επέμβαση. Στά Προξενεία αυτά (Θεσσαλονίκης, Μοναστηρίου, ‘Ανδριανουπόλεως) τοποθετήθηκαν προσωπικότητες στρατιωτικές. Τήν ίδια περίοδο αρχίζει νά αποδίδει στό εσωτερικό καί στό εξωτερικό ή διαφωτιστική εκστρατεία λίγων φωτισμένων ανθρώπων γιά τά δικαιώματα τού Ελληνισμού στήν Μακεδονία καί Θράκη. Στο σημείο αυτό πρέπει νά πούμε γιά τόν ρόλο τοϋ Λάμπρου Κορομηλά πού ανέλαβε τόν Γεν. Προξενείο Θεσσαλονίκης καί γιά τήν δράση τού Ίωνα Δραγούμη. Αμφότεροι ήσαν ιδεολόγοι καί ενθουσιώδεις καί υπήρξαν οί κήρυκες καί οί απόστολοι της ιδέας τής ένοπλου αμύνης.
Οι περισσότερες καί σημαντικότερες όμως συμπλοκές τών Ελλήνων ήσαν μέ τούς Τούρκους. ‘Απο τά πρώτα θύματα τών συμπλοκών αυτών υπήρξε ό ανθυπολοχαγός Παύλος Μελάς, έπί κεφαλής ένοπλου σώματος. Βέβαια πολλά υπήρξαν καί προηγουμένως τά θύματα καί Ικανός αριθμός εξαίρετων πατριωτών είχαν φονευθή άλλά ή περίπτωση τοϋ Παύλου Μελά, τοϋ καπετάν Ζέζα, όπως ονομαζότανε, βαθύτατα συνεκίνησε τό πανελλήνιο ν λόγω τής άγνότητος τού άνθρωπου, τοϋ πατριωτισμού του, τοϋ γνωστού του ονόματος, έχων μεγάλους δεσμούς μέ τήν Μακεδονίαν καί τήν Ήπειρον. Δέν είναι υπερβολή νά τονισθή ότι άπό τήν ώρα τού θανάτου του αρχίζει ουσιαστικά ό Μακεδόνικος Άγων. Καί ό θάνατος αυτός χωρίς αμφιβολία ωφέλησε καί δημιούργησε κοινή συνείδηση τόν Αγώνα γιά τήν Μακεδονία.
Ό καθηγητής τής νεοελληνικής στόν πανεπιστήμιο τής Βουδαπέστης Χόρβαρτ, θερμός καί ενθουσιώδης φιλέλλην έγραφε:
«Βλέπομεν τήν πατριωτική προσπάθειαν ενός λαού, ό όποιος έχει πάντα μπροστά του τόν υπέρ πατρίδος αγώνα του. Ενώπιον του εμφανίζεται σάν αστέρι ό Μελάς. Ή πορεία εις τά άβατα βουνά τής Μακεδονίας είναι ωραία ζωγραφιά τής χώρας τήν οποίαν άγιασε μέ τό αίμα του. Τά άγνά πατριωτικά αισθήματα τού Μελά αφυπνίζουν σέ κάθε ψυχή τίς ευγενέστερες πνοές. Τήν ϊδια εποχή ό Ίων Δραγούμης, αδελφός τής συζύγου τοϋ Μελά, Ναταλίας, γράφει τό «Μαρτύρων καί ηρώων αίμα», περιγράφοντας τήν τραγική γιά τούς Έλληνες κατάσταση τής Μακεδονίας καί υμνώντας τό παλληκάρι πού πρώτο έπεσε στις στίς 4 Νοεμβρίου 1904 γιά την ιερή ύπόθεση. Ο Ιων Δραγούμης ήταν Ελληνολάτρης και εθνικιστής Μία αγάπη ανεξήγητη,δυνατή , μία αγάπη μυστική μία αγάπη μαγική, μία αγάπη απόλυτη γιά Τήν Ελλάδα ήταν ά άξονας περιστροφής όλης τής ζωής του.
Στήριγμα μεγάλο είχε γιά τά ήρωΐκά του αυτά κατορθώματα ό Μελάς τήν σύζυγόν του Ναταλία πού στάθηκε δίπλα του πραγματική Ελληνίδα, άγωνιστρια των εθνικών πόθων τού Ελληνικού λαού.
Χαρακτηριστικόν είναι ένα γράμμα του Παύλου Μελά στην γυναίκα του Ναταλία 10 Μαρτίου του 1904 έξω από τό Παλαιόκαστρον:
«Πυκνοί θάμνοι μάς ξεσχίζουν πρόσωπο χέρια καί κάπες, Δέν φαντάζεσαι πόσον κοπιώδης και δύσκολη η πορεία μας αυτή, προ πάντων μέ βάρος πού φέρομεν Βεβαίως πρό μηνός δεν θα ηδυνάμην ούτε 500 μέτρα νό διανύσω ΰηό τοιούτους όρους Αλλά έχω διαρκώς είς τον νουν μου καθήκον, Μακεδονίαν, πατρίδα, οικογένεια. Ναταν παιδιά καί άλλα επίσης τίμια καί άγια. καί σέ βεβαιώ ότι σε κάθε βήμα μου. τό όποιον θά κατέβαλεν άνδρα πολύ ίοχυροτερόν μου, μέ φαίνεται τόσον έλαφρόν. ώστε αίσθάνομαι μάλλον ώς νά πετώ πάρα να έρπω.
Κάθε βράδυ με όλην μου τήν κούρασιν πpiv κοιμηθώ σας συλλογίζομαι όλους κατά σειράν, αγαπητά και λατρευτό μου όντα. Αι σκέψεις μου αυταί μου δίδουν άπειρον Θάρρος, διότι θέλω να καταστώ άξιος τής αγάπης και τής εκτιμήσεως όλων σας.»
Ό Παύλος Μελάς μέ τάν θάνατον του κατετάγη είς τός τάξεις των εθνικών ηρώων και πρωτομαρτύρων διότι ό πρόωρος θάνατος του ήταν ό πρόδρομος των θυσιών, όπό τίς οποίες βλάστησε τό δέντρο της Μακεδόνικης Ελευθερίας, όπως ο θάνατος τοϋ Ρήγα Φεραίου ήταν ο πρόδρομος των θυσιών τού 1821 άπό τΙς οποίες ήρθε ή απελευθέρωση άπό τόν Τουρκικόν ζυγόν τού πρώτου Ελληνικού πυρήνα.
Τό παράδειγμα του μιμήθηκαν καΐ άλλα πολλά λαμπρά παλληκάρια πού έσπευσαν νά χύσουν τό τίμιο αίμα τους γιά τήν απαλλαγή της Μακεδονίας μας άπό τό βρωμερό πόδι των Σλαύων, όπως ό Τέλος Αγαπηνός (καπετάν Αγρας) στό Βλάδοβον. ό Φραγγόπουλος στό Γκαντάσι. ό Κ. Γαρέφης στό Μορίχοβο. ό Μωραΐτης. ό Κώττας. Όπως επίσης αγωνίστηκαν μέ άπαράμιλλον ζήλον και αύτύθυαΐαν of Δουμπιώτης Ν. (καπετάν Αμύντας), ό ΜαίαρύΛης Κ. (καπετάν “Ακρίτας), ό Τσόντος (καπετάν Βάρδας), ο Καλομενόπαυλος Ν, (καπετάν Μίδας), ό Δημαράς Κ (καπετάν Τρομάρας), ό Τσολάκος Ν. (καπετάν Γέρμας). ό Φαληρέας Γρηγ (καπετάν Ζάκκας). ό Μανώλης Γκοϋντρης όπό τήν Κρήτη, ό Γρηγόριος Μπάκαρης άπό τήν Καστοριά ο καπετάν θεοχάρης Zαρκάδας, ά Ξενοφών Αντωνιάδης όπό τήν “Ηπειρο, ά οποίος ήταν οργανωτής ένοπλων σωμάτων στήν περιφέρεια Σιδηροκάστρου και Π ε τριταίου, ό όποιος είχε συγγένεια μέ τάν καρατομηθέντα άπό τάν στρατόν τού Δράμαλη τό 1821 μητροπολίτην Λαρίσης Πσλύκαρπον καί ό όποιος τυχαίνει να είναι πάππος μου έγράψη τό άκόλουθον πρός τιμήν του:
Ή δάφνη αίματοστάλαχτη άπό τό ένα σου χέρι
σέ στεφανώνει αθάνατε καί σ’ ονομάζει ταίρι
Ούτος μέ τήν απελευθέρωση τής βορείου Ηπείρου ανέλαβε πρώτος στρατιωτικός διοικητής Κορυτσάς.
Στόν Μακεδονικό Αγώνα δέν έλειψαν οι ηρωισμοί των γυναικών πού σάν πραγματικές Ελληνίδες αγωνίστηκαν γιά τήν πατρίδα Παράδειγμα φέρνουμε εδω τήν Ευτέρπη Ζήση ή Ζήσηνα άπό Τήν Καστοριά Αύτη έγινε ό φόβος κοί ό τρόμος των βουλγάρων μέ τήν εξόντωση πολλών άπό αυτούς και Ιδία τής βουλγαρικής συμμορίας των κομιτατζήδων μέ τό όνομα Ματό καί τής συμμορίας Τσακαλάρωφ oi οποίοι όμως τελικά φόνευσαν τόν γυιό της, Ή Ζήσηνα έζησε τιμώμενη άλλά σέ μεγάλη φτώχεια μέχρι τό 1929.
Πρέπει επίσης νά αναφέρουμε έδώ τήν αυτοθυσία των Μακεδονομάχων Καπετάν Γόνου άπό τά Γαννιτσά; τού Καπεταν Λάζου άπό τήν Μπαροβίτση. τού Αθανάσιου Μπέτση άπό τήν Κόρπη. τού Καραϊσκάκη άπό τήν βουγδάντση Γευγελής Επίσης θά πρέπει νά άνοφερθή ή μεγάλη προσφορά των Κρητών αγωνιστών και αυτό έχει μεγάλη σημασία διότι άπό τους 6000 “Ελληνες πού έλαβαν μέρος στόν Μακεδονικό Αγώνα, οι 3000 ήσαν Κρητικοί άπό τους 14 ιδιώτες αρχηγούς ανταρτικών σωμάτων οι 11 υπήρξαν Κρητικοί, άπό τους 3 ήρωες πού ανέλαβαν άλληλοδιαδόχως τήν γενική αρχηγεία οί 2 ήοαν Κρητικοί καί άπό ταύς 2.000 φονευθέντες oι 700 ήσαν Κρητικοί. Οι δύο αξιωματικοί Κρητικοί πού ανέλαβαν τήν Γενική Αρχηγεία μετά τάν ηρωικό θάνατο του Παύλου Μελα ήσαν ό Γεώργιος Κατεχάκης (ψευδώνυμο Ρουθος και ά Γεώργιος Τσόντος (ψευδώνυμο Βάρδος).
Με τις θυσίες και τους Αγώνες τους οι ήρωες Μακεδονομάχοι κατόρθωσαν σέ όλη τήν Μακεδονία σήμερα νά κυματιζη ή γαλανόλευκος καί απέδειξαν άτι η Ελληνική ψυχή μένει αναλλοίωτη ζει και υπάρχει γιά δυο μόνον έννοιες: Πατρίδα και Φυλή.